Voorbeeld

Een voorbeeld van een verduidelijking van de norm blijkt uit de afbeelding van het verlichte werkvlak (figuur 1). De versie uit 2011 gaf verwarring omdat niet duidelijk was of het een 2- of 3D-tekening betrof, of alle vlakken zich op dezelfde hoogte bevonden enzovoorts. Dat is in de nieuwe versie opgelost. In het midden nog steeds een taakvlak en daaromheen de directe omgeving van minimaal een halve meter breed. Belangrijk is dat hier zowel het taakvlak als de omgeving in alle richtingen zijn te zien. De achtergrondverlichting is weergegeven als een zone van minimaal 3 m op vloerniveau en ligt hiermee dus daadwerkelijk een stuk lager.

Om verblinging te kunnen toetsen, gaat de nieuwe norm bij ledarmaturen uit van het vlak in plaats van de lichtbron.

Tabellen

Een andere belangrijke verbetering ziet De Vries in de wijze waarop tabellen zijn opgezet: ‘In 2011 waren veel eisen in de tekst opgenomen, maar niet in een tabel. En andersom. Een voorbeeld hiervan is de verlichting van wanden en plafonds. Cijfers over de taakverlichting waren in de oude norm bijvoorbeeld wel opgenomen in tabellen, maar de eisen en waarden voor wand en plafond waren alleen in de tekst te vinden. Deze inconsequente weergave leidde tot verwarring en tevens tot een situatie waarin informatie eenvoudig werd gemist. In de nieuwe standaard zijn daarom zoveel mogelijk waardes opgenomen in een tabel waardoor de lezer ze beter kan vinden én opmerken. Tabellen worden immers vaak als ‘leidend’ ervaren.’ Een voorbeeld waarin de nieuwe tabel een belangrijke toegevoegde waarde heeft, is bij het thema ‘verlichtingssterkte’. In de oude versie gaf de tabel minimale waarden, maar hield daarbij geen rekening met de specifieke context. De Vries: ‘Juist de context is belangrijk om een echt goed lichtplan op te stellen. Wanneer werkzaamheden bijvoorbeeld kritisch zijn of uiterst nauwkeurig moeten plaatsvinden, is het verstandig om het verlichtingsniveau te verhogen. Verlagen kan aan de orde zijn wanneer details ongebruikelijk groot zijn of een bepaalde taak maar zeer kort duurt. Deze verlaging mag overigens alleen worden gerealiseerd door aansturing, zodat het lichtniveau op elk moment weer op de minimale waarde is te zetten. Dat kan weer nodig zijn wanneer een gebouw of de betreffende ruimte een andere functie krijgt of wanneer de betreffende persoon die zijn werkzaamheden daar verricht, ouder wordt.’ Naast de minimale waardes voor generieke toepassingen bevat de norm ook waardes die aangeven wat de verlichtingssterkte-eis zou moeten zijn bij veel voorkomende ándere situaties; denk bijvoorbeeld aan de ouder wordende populatie. Tevens is tekst toegevoegd die aangeeft op welke manier de lezer de tabellen moet gebruiken. De Vries: ‘Dat is voor een installateur echt van belang om het juiste advies qua lichtniveau te geven, maar bijvoorbeeld ook om regelingen in te zetten in het kader van energiebesparing.’

Inconsequente weergave leidde tot verwarring

In de oude norm waren de eisen en waarden voor wand en plafond alleen in de tekst te vinden.

Verblinding

Verder zijn er ten aanzien van het thema verblinding wijzigingen doorgevoerd. De oude norm gaf aan dat armaturen de lichtbron moeten afschermen om verblinding te voorkomen. Bij ledverlichting is dit echter vaak een probleem, omdat hier de lichtbron achter een optische plaat of lenzen schuilgaat en dus eigenlijk al afgeschermd is. Om de eigenschap tóch te kunnen toetsen, gaat de nieuwe norm bij ledarmaturen uit van het vlak in plaats van de lichtbron.
Tot slot is er extra aandacht voor de ‘discomfort glare’, ook wel aangeduid met ‘unified glare rating’ oftewel: UGR. De praktijk leert dat mensen moeite hebben om deze waarde juist te bepalen. De Vries: ‘De bepaling dient vanuit de zogenoemde ‘tabulaire methode’ te gebeuren (op basis van de UGR-tabel). Deze tabel toont echter een beperkt aantal rechthoeke ruimtes op basis van een regelmatig grid van armaturen; voor elk andere soort ruimte of installatie was de waarde lastiger te bepalen.’
In de nieuwe norm is dit probleem aangepakt door handreikingen te geven waarmee de UGR makkelijker is te bepalen in niet standaard ruimtes en opstellingen. Ook wordt de term veel beter uitgelegd. Hiermee hoopt De Vries dat er ook minder onterecht met puntberekeningen zal worden gewerkt. ‘De UGR-limieten zijn gebaseerd op gemiddelde waardes, terwijl de puntberekening een lokale waarde geeft die niet relevant is voor toetsing’, geeft hij aan.

Kleinere wijziging

Naast deze belangrijkste veranderingen in de norm stipt De Vries ook nog enkele kleinere wijzigingen aan. Zo is er expliciete aandacht voor flikker en stroboscopisch effect; een relevant thema nu er veel meer led wordt toegepast. Daarnaast wordt kleur genuanceerder behandeld en is er een revisie van de tekst voor de toegevoegde waarde van daglicht.
De Vries: ‘De nieuwe norm is het waard om goed gelezen te worden. Daarbij raad ik aan om je niet te beperken tot de tabellen, maar juist óók de tekst door te nemen. Deze verduidelijkt veel en vergroot het begrip over bepaalde eisen, maar ook de eenvoud waarmee je deze op de juiste wijze kunt toepassen. De tekst geeft veel waardevolle en praktische tips en gaat veel vaker in op uitzonderingsgevallen. Ik zou zeggen: gebruik deze ook.’

Meer leren over binnenverlichting? Kijk dan hier.

Informatie over de inhoud van de nieuwe norm is gebaseerd op het document dat is gebruikt voor de goedkeuringsstemming van februari 2021.

Tekst: Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: Erik de Vries, Arno Massee, Herbert Wiggerman